Μυτιλήνη, η πατρίδα των ποιητών και των μανιταριών

Όταν ξεκινούσαμε το ταξίδι στο μαγικό κόσμο των μανιταριών, ποτέ δεν φανταζόμασταν τι θα ακολουθούσε στη συνέχεια. Παραδοσιακά η γνώση της συλλογής των μανιταριών στην Λέσβο, μεταφέρεται από πατέρα σε γιο, όπως φαντάζομαι και σε όλα τα μέρη της Ελλάδος. Τελευταία όμως, τα δεδομένα άλλαξαν. Τα μανιτάρια έπαψαν να αποτελούν για πολλούς από εμάς ένα απλό χόμπυ, ένα γαστρονομικό πειρασμό, μια ευκαιρία για βόλτα στα δάση του νησιού. Η κάθε μικροσκοπική εμφάνιση προκαλεί πλέον ενδιαφέρον. Ακόμη και το πιο ταπεινό μανιταράκι της γλάστρας, του κήπου, του βοσκότοπου, του ελαιώνα, του δάσους, αποτελεί πλέον ένα σημαντικό ερέθισμα για παραπέρα έρευνα, ψάξιμο, διάβασμα..

Γνωρίσαμε ανθρώπους, που αλλιώς δε θα γνωρίζαμε, περπατήσαμε σε περιοχές που διαφορετικά δεν θα επισκεπτόμασταν. Θαυμάσαμε το μεγαλείο του Αγιασώτικου καστανιώνα και χαθήκαμε στα μοναπάτια των δασών της Αχλαδερής και της χερσονήσου της Αμαλής... Και μάθαμε. Μάθαμε περισσότερα για το οικοσύστημα, για το φυσικό περιβάλλον του νησιού, τις λαικές ονομασίες των μανιταριών μα και πολλά από τα επιστημονικά τους ονόματα.

Απόψη μας είναι πως κάθε μανιτάρι, που δεν ανήκει στα είδη τα οποία γνωρίζουμε απόλυτα, είναι εν δυνάμει «δηλητηριώδες». Άλλωστε, έχουμε πάντα στο νου μας το σλόγκαν των Μανιταρόφιλων Δυτικής Μακεδονίας. «Αγαπάμε τα μανιτάρια, αλλά πιο πολύ αγαπάμε τη ζωή».

Αλήθεια τι είναι τα μανιτάρια;

'Εχουμε μάθει ότι στη φύση υπάρχουν τα φύτα και τα ζώα, που αποτελούν τα δύο μεγάλα «βασίλεια» της ζωής. Τα μανιτάρια δεν μπορούν να καταταχθούν ούτε στο βασιλείο των φυτών αφού κυρίαρχη έννοια του φυτού είναι η ικανότητα του να φωτοσυνθέτει, μα ούτε με τα ζώα μοιάζουν, παρόλο ότι είναι ετερότροφοι οργανισμοί.

Σήμερα οι μύκητες κατατάσσονται σε έναν από τα πέντε «βασίλεια» της ζωής και αποτελούν μετά τα έντομα το δεύτερο σε πλήθος ειδών άθροισμα στον πλανήτη. Επειδή στερούνται χλωροφύλλης, είναι αναγκασμένα να ζουν  είτε παρασιτικά σε βάρος των φυτών και των ζώων, είτε σαπροφυτικά από τα λείψανα και τα πτώματα τους, ή συνβιώνουν με τις ρίζες των φυτών.

Αυτό που αποκαλούμε μανιτάρι, είναι το ορατό μέρος του οργανισμού το καρπόσωμα, το οποίο αναπτύσσεται πάνω από το υπόστρωμα, στο οποίο βρίσκεται το σώμα του μύκητα που ονομάζεται θαλλός ή μυκήλιο και αποτελείται από μικροσκοπικούς νηματοειδείς σωλήνες τις μυκηλιακές υφές και μπορεί να ζήσει πολλά χρόνια σε αντίθεση με το καρπόσωμα που ζει μονάχα για λίγες ώρες ή μέρες, με εξαίρεση τα ξυλώδη, ή φελλώδη μανιτάρια που μπορούν να ζήσουν και μερικές δεκαετίες.

Βρώσιμα και γνωστά στη Λέσβο μανιτάρια

Αgaricus campestris var. campestris, Agrocybe cylindracea, Pleurotus ostreatus, Pleurotus fuscus var ferulae, Pleurotus eryngii, Clitocybe geotropa, Lepista nuda, Russula delica, Lactariuw deliciosus, Lactarius sanguifluus.

Βρώσιμα αλλά άγνωστα στη Λέσβο (μέχρι πρότεινος)

Αmanita caesarea, Amanita ovoidea, Volvariella gloiocephala, Macrolepiota procera, Canntarelus cibarius, Clitocybe odora, Boletus aereus, Suillus bellinni, Laetiporuw sulphureus, Fistulina hepatica, Tricholoma caligatum.

Toξικά

Αmanita pantherina, Amanita phalloides, Omphalotus olearius, Lepiota brunneoincarnata.

Λαικές ονομασίες μανιταριών σε διαφορές περιοχές της Λέσβου

Η καταγραφή των λαικών ή εμπειρικών ονομάτων των μανιταριών που συναντούμε σε διάφορες περιοχές της Λέσβου, στηρίχτηκε πάνω στις μαρτυρίες και τις αναφορές γνωστών και φίλων και επιβεβαιώθηκαν από το βιβλίο του Δ. Κελτεμλίδη, «Τα μανιτάρια του βουνού και του Κάμπου».

Αμανίτες: λέγονται στη Λέσβο όλα ανεξαιρέτως τα μανιτάρια. 

Αγκαθίτες: Μανταμάδος, τα Pleurotus eryngii.

Ακσταρίτες: Αγιάσος, Μανταμάδος, Ευεργέτουλας, Lactarius torminosus επειδή βγαίνει στους αστσίστες (Λαδανιά Cistus incanus) αλλά λέγονται και οι Lactarius deliciosus, το πιο διαδεδομένο και περιζήτητο μανιτάρι στο νησί.

Αναρτσίστες, Αρκδίτες, Αρτσίτες: Άντισσα, Σκαλοχώρι, Ερεσσό, Πάμφιλα, Θερμή, Παναγιούδα, Ευεργέτουλας λέγεται ο Pleurotus fuscus (ostreatus) var ferulae, από το φυτό που συνήθως ευδοκιμεί κοντά και δεν είναι άλλο από το Ferula communis (φερούλα η κοινή), που στην τοπική διάλεκτο λέγεται άρτκας ή άρκας από το «Νάρθηξ» των αρχαίων.

Kαβακίτες ή Λευκ(τσ)ίτες: Μανταμάδος, Μυτιλήνη, Ευεργέτουλα, Πάμφιλα. Πρόκειται για τα μανιτάρια που φυτρώνουν στον κορμό ή σε κούτσουρα λεύκας (καβάκι) δηλαδή το Pleurotus ostreatus. Με την ίδια ονομασία λέγονται και τα μανιτάρια που φυτρώνουν στη ρίζα της λεύκας και πρόκειται για το είδος Agrocybe cylindaracea.

Κμαρίτες: Aγιάσος, Πηγή, Θερμή, Μανταμάδος, λέγονται οι Lactarius deliciosus, επειδή συχνά απαντώνται και στις κουμαριές. 

Λαγκαδιώτες: Mανταμάδος, Συκαμιά, λέγεται ο Pleurotus fuscus (ostreatus) var ferulae, επειδή φυτρώνει σε λαγκαδιές κοντά στο φυτό Ferula communis (φερούλα η κοινή).

Μαδίτες: Mανταμάδος, πρόκειται για το Lepista nuda, από το μωβ (μαβί) χρώμα του.

Πευκίτες (Πιφτσίτις) : Αγιάσος, Μανταμάδος, Μυτιλήνη, Πολιχνίτος, Ευεργέτουλας, όλα τα μανιτάρια που βγαίνουν στα πευκοδάση όπως τα είδη Lactarius sanguifluus, Russula delica. Λέγονται επίσης και τσαμίτες από το τσάμι, τούρκικη λέξη που σημαίνει πεύκο.

Πιπερίτες: Μανταμάδος, πρόκειται για το είδος Russula delica.

Πουρδίτες και πουφδίτες: Αγιάσος, Μανταμάδος, είδη του γένους Lycoperdon, τα οποία σε ώριμη ηλικία σκάζουν απελευθερώνοντας τα σπόρια τους, μέσα σε ένα σύννεφο σκόνης. Λέγονται επίσης και της γριάς ο πόρδος ή αλιπουπουρδές (αλεποπορδές).

Συκίτες (στσίτις) : Μανταμάδος, Άντισσα, Ευεργέτουλας, είδος Πλευρωτού, που εμφανίζεται στον κορμό της συκιάς. 

Ψακίτες ή ψακουρίτες :  Σε όλη τη Λέσβο, τα μανιτάρια που δεν τρώγονται, όχι μόνο τα ταξικά αλλά και όσα ανήκουν σε γνωστά στους συλλέκτες είδη. Στην Αγιάσο επίσης λέγονται και σλουκατουρίτες (σκυλοκατουρίτες).

Στη Μυτιλήνη, το νησί των μανιταριών, μπορείτε να φτιάξετε τις ωραιότερες αναμνήσεις του επόμενου χειμώνα. Η μυρωδιά του ούζου, η αντηλιά κάτω από τα ελαιόδεντρα, η μαύρη άμμος, μια κούνια με θέα στο απολιθωμένο δάσος, οι πίνακες του Θεόφιλου, το φυσικό υδρομασάζ στα ιαματικά λουτρά, ένα κομμάτι πλατσέντα σε ένα γαλάζιο καναπέ με θέα ένα από τα ωραιότερα σινεμασκόπ του νησιού. 
Οι μοναδικές εναλλαγές των εικόνων -από το σεληνιακό τοπίο στα δυτικά μέχρι τον απέραντο ελαιώνα των 11 εκατομμυρίων ριζών στο νότο (κυρίως) - κάνουν τη Λέσβο ιδανικό νησί για διακοπές. «Ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους» χαρακτήρισε ο Οδυσσέας Ελύτης την πανέμορφη πατρίδα του, που δεσπόζει στο ανατολικό Αιγαίο, μια ανάσα από τα τουρκικά παράλια.

Για εμάς είναι σαν μια περίτεχνη, λεπτοδουλεμένη βεντάλια που ανοίγει σιγά σιγά, αποκαλύπτοντας τις ομορφιές της.

Φιλέτο με ούζο και μανιτάρια 

Υλικά (για 4 άτομα) 
4 μοσχαρίσια φιλέτα 
1 πακέτο μανιτάρια 
2 σκελίδες σκόρδου ψιλοκομμένες 
1 ποτήρι κρασιού ούζο 
1 ματσάκι μαϊντανό ψιλοκομμένο 
4 κουτ. σούπας ελαιόλαδο 
αλάτι, πιπέρι από το μύλο 

Διαδικασία 
Σοτάρουμε σε μεγάλο και βαθύ τηγάνι το σκόρδο με το ελαιόλαδο και προσθέτουμε τα μανιτάρια. Τα γυρίζουμε μέχρι να μαραθούν, αλατίζουμε και έπειτα χαμηλώνουμε λίγο τη φωτιά μέχρι να μαλακώσουν. 
Παράλληλα, ζεσταίνουμε πολύ καλά ένα τηγάνι αντικολλητικό ή ένα τηγάνι γκριλ και ψήνουμε τα φιλέτα, 3 λεπτά από κάθε πλευρά αν τα θέλουμε λίγο ψημένα και 5 λεπτά αν τα προτιμάμε καλοψημένα, και αλατίζουμε. 
Στο τηγάνι με τα μανιτάρια προσθέτουμε τα φιλέτα, δυναμώνουμε τη φωτιά και ρίχνουμε το ούζο. Περιμένουμε μέχρι να εξατμιστεί και σερβίρουμε με το μαϊντανό, φρεσκοτριμμένο πιπέρι και αλάτι. 

Μυστικό 
Για πιο πολύ άρωμα, ψήνουμε τα φιλέτα πάνω σε ένα κλωνάρι δεντρολίβανο, φασκόμηλο ή θυμάρι. Φασκόμηλο ή θυμάρι μπορούμε να προσθέσουμε και στα μανιτάρια, ενώ το μοσχαρίσιο φιλέτο μπορεί να αντικατασταθεί από χοιρινή μπριζόλα ή φιλέτο κοτόπουλο. 



YΓ. Η ανάρτηση καθώς καθώς και το τραγούδι, είναι αφιερωμένα σε μια κυρά από την Μυτιλήνη... Το τραγούδι ειδικά, της το χαρίζει ένα ξωτικό του δάσους...